Portretfoto van de heer Ruud Splitthoff aan een hoge tafel met witte achtergrond waar posters hangen

Rijkswaterstaat voert samen met het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) het beheer van de Atlas Leefomgeving uit. Ruud Splitthoff werd in mei 2018 benoemd tot directeur Leefomgeving bij Rijkswaterstaat Water, Verkeer en Leefomgeving. Waar ziet Ruud kansen voor de Atlas Leefomgeving?   

 "Ik hoef alleen maar het raam uit te kijken," start Ruud. "Dan zie ik al een paar mooie uitdagingen van onze huidige leefomgeving." We spreken hem in het Westraven-gebouw in Utrecht, ook wel de ‘glazen toren' genoemd. Achter het glas hoog boven de grond kun je de A12 zien waar auto's voorbij razen. Aan de andere kant zie je schepen in allerlei soorten en maten voorbijtrekken op het Amsterdam-Rijnkanaal. Ruud vervolgt: "We leven in een dichtbevolkt land. Zowel onze ruimte als ons leefmilieu staan onder druk. Dit heeft allerlei gevolgen voor de kwaliteit van bodem, water, lucht en geluid. De bevolkingsgroei, verstedelijking en toenemende mobiliteit nemen alleen maar toe. Hoe zorgen we dat de kwaliteit van onze leefomgeving binnen deze uitdagingen op goed of voldoende niveau komt of blijft voor mensen, planten en dieren? Hoe richten we ons land zo in dat we om kunnen gaan met de gevolgen van klimaatverandering? Met meer regen, teveel of te weinig water en hitte? Voor deze uitdagingen staan we nu als Rijkswaterstaat."

Hoe staan we er voor?

De Atlas Leefomgeving kan volgens Ruud een belangrijke functie vervullen als het gaat om deze uitdagingen. "Met een paar klikken zie je op de Atlas hoe we er voor staan," stelt hij. "Waar hebben we in ons land het meest last van geluidsoverlast door wegverkeer of vliegverkeer? Hoe staat het met de luchtkwaliteit? Wat is de stikstofuitstoot en hoe is deze in verhouding tot een aantal jaar geleden? De informatie op de Atlas is betrouwbaar en gevalideerd. Daar is een grote en groeiende behoefte aan. Zowel bij burgers als bij beleidsmakers."

Dichtbij de mensen

Mooi aan de Atlas vindt Ruud dat deze informatie letterlijk dichtbij brengt. "Op de kaarten kun je vaak tot buurtniveau inzoomen," licht hij toe. "Mensen kunnen op de Atlas hun eigen leefomgeving bekijken. Ze kunnen zo zelf kijken hoe hun eigen leefomgeving scoort op een bepaald thema. Een astmapatiënt kan kijken waar de schoonste lucht is en in dat gebied een woning zoeken. Aan beleidsmakers biedt de Atlas handvaten aan beleidsmakers om de leefomgeving gezonder te maken. Welke plekken in een gemeente zijn het meest hittegevoelig? Wat is het effect van groen en water? En waar is het meeste geluid? Deze informatie kunnen beleidsmakers gebruiken om plannen te maken of te onderbouwen."

Meer support biedt kansen

De op komst zijnde Omgevingswet biedt ook kansen voor de Atlas. Gemeenten krijgen meer taken én meer vrijheid om op lokaal niveau regels te stellen en plannen te maken. Dit vraagt ook om meer support. Zo verwacht Ruud dat gemeentes vaker bij organisaties als het RIVM en Rijkswaterstaat komen vragen om informatie. De Atlas Leefomgeving is dan een mooie informatiebron. "De Atlas vormt een waardevolle aanvulling op het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) dat in aantocht is. Op de Atlas Leefomgeving kunnen mensen zien waar de leefomgeving onder druk staat. En op het DSO kunnen zij kijken welke regels er op die locatie gelden. Zo kunnen zij kijken naar de mogelijkheden om binnen de bestaande wettelijke kaders de lokale leefomgeving te verbeteren." Daar ziet Ruud nog wel een uitdaging voor de Atlas. "Nog beter dan nu gebeurt, kun je inspelen op vragen die er in de samenleving spelen. En de informatie nog beter ontsluiten, zodat iedereen de informatie die de Atlas biedt ook echt kan gebruiken."

Verbinden van kennis

Ook ziet Ruud een belangrijke kans voor de Atlas Leefomgeving in het verbinden en ontsluiten van kennis. Daar vraagt de samenleving volgens hem ook om. De huidige opgaves zijn zo complex dat je het al eigen organisatie niet allemaal alleen kunt.  Ruud: "Zo beschikken de Omgevingsdiensten ook over een schat aan data, informatie en gegevens. Daar zou je als Atlas Leefomgeving je relatie mee kunnen versterken. Maar zo zijn er tal van organisaties die over kennis en data beschikken. Deze nationaal beschikbare kennis en data zouden we op een centrale plek moeten ontsluiten. Dat wordt tijd! Data is informatie en informatie is kennis. En die kennis kun je inzetten om de leefomgeving gezonder te maken. Als Rijkswaterstaat inventariseren we momenteel welke data relevant is om op de Atlas Leefomgeving te ontsluiten."

Ontsluit data dynamisch

Rijkswaterstaat en RIVM werken nu al een decennium samen aan de Atlas Leefomgeving. Hoe ziet Ruud de toekomst? Hoe zou volgens hem de ideale Atlas eruit zien? "Het zou interessant zijn om data dynamisch te ontsluiten," stelt hij. "Bijvoorbeeld door data te koppelen aan concrete situaties. Zoals het Urban Living Concept in Utrecht. In dit project werken provincies, gemeente en andere organisaties samen om de leefomgeving in een wijk te verbeteren. Ze kijken onder andere naar wat de effecten zijn als ze iets in die wijk veranderen. Hoe mooi zou het zijn als je deze veranderingen zichtbaar kunt maken op de kaart? Dan kun je aan burgers duidelijk maken waarom je bepaalde maatregelen neemt. Maar nog belangrijker, je kunt zo laten zien tot welke verbeteringen dit heeft geleid. Mogelijk kan dit ook weerstand tegen veranderingen wegnemen. Ook bij lokale projecten van Rijkswaterstaat zou dit een meerwaarde bieden. Bij Rijkswaterstaat werken wij veel rond projecten. Deze zijn gebaat bij goede inzichten. Hoe is het nu en hoe wordt het straks en waarom? Die lokale informatie zou je ook via de Atlas kunnen ontsluiten."

Toekomstscenario's in Atlas?

De Atlas Leefomgeving geeft nu een beeld van de actuele leefomgeving of van een bepaald jaar. Het kost nu eenmaal tijd om meetgegevens te analyseren en tot een betrouwbare kaart te komen. Ruud ziet ook een kans voor de Atlas als het gaat om het schetsen van toekomstscenario's. "We staan nu voor de energietransitie. We moeten water, wind, zon en warmte naar de CO2-reductie vertalen. Maak eens een beeld van Nederland, hoe gaat dat er mogelijk uitzien? Hoeveel zonnepanelen zijn er dan? En hoeveel windmolens? En tot welke consequenties kan een maatregel mogelijk leiden? Het zou prachtig zijn om dit op een kaart te laten zien. Dan gaat het veel meer leven en raken mensen meer betrokken."

Atlas over grenzen heen

In Nederland hebben we de Atlas Leefomgeving. Maar de leefomgeving houdt natuurlijk niet op bij de grenzen van een land. En een kaart die bij de grens stopt, dat is niet handig. Zeker niet voor de mensen die in het grensgebied wonen, werken en studeren. Atlas Leefomgeving onderzoekt samen met het Umweltportal NRW, de Duitse Atlas Leefomgeving, naar mogelijkheden voor het grensoverschrijdend beschikbaar maken van informatie. "Dit vind ik ook een interessante ontwikkeling voor ons als Rijkswaterstaat," stelt Ruud. "Water stroomt zoals het gaat, het komt via Duitsland binnen en gaat hier de zee in. Dan kun je wel op papier een grens optrekken, maar voor water betekent dat niets. Net als voor andere milieuthema's als geluid en luchtkwaliteit, waar we ons als Rijkswaterstaat mee bezig houden. Het zou mooi zijn om de kaarten van Nederland en Duitsland op elkaar aan te laten sluiten. Zo kun je op de kaart zien wat de invloed van bepaalde maatregelen over de grenzen heen is. Dat zou erg interessant zijn!"

Foto Ruud Splitthoff: Anna van Kooij